Hieronim Bosch

Hieronim Bosch - Ogród Rozkoszy Ziemskich

Hieronim Bosch ( nl. Jheronimus Bosch [ɦijeːˈɾoːnimʏs ˈbɔs]) (ur. ok. 1450 w 's-Hertogenbosch w północnej Brabancji, zm. przed 9 sierpnia 1516 tamże ) – niderlandzki malarz. Jego twórczość charakteryzuje złożona symbolika, dotycząca w wielu przypadkach grzeszności i niedoskonałości człowieka, poprzez swą zawiłość nie do końca jasna dla odbiorców. Mówi się, że malarstwo Boscha stanowiło inspirację dla XX-wiecznych surrealistów.




Hieronim Bosch - Ogród Rozkoszy

Hieronim Bosch reprezentuje młodszą generację prymitywistów niderlandzkich stąd też jego dzieła są postrzegane zarówno w kontekście sztuki późnego średniowiecza, jak i w kategoriach nowożytności. Artysta preferował zarówno malarstwo (głównie olejne), jak rysunek. W swojej twórczości osiągnął szeroki zakres tematyczny, począwszy od scen z życia codziennego o bogatych treściach obyczajowych, poprzez wątki fantastyczne wpisane w sceny religijne, lub autonomiczne dzieła obrazujące irracjonalny świat, aż do malarstwa religijnego.

Hieronim Bosch

Bosch nie miał zwyczaju datowania swych obrazów, części z nich nie sygnował, stąd przypisuje mu się około 25 niepodpisanych obrazów malowanych w jego stylu. Po śmierci artysta zyskał wielkie uznanie, a jego dziełami zainteresowali się najbogatsi kolekcjonerzy dzieł sztuki m.in. król hiszpański, Filip II, stąd największa ich kolekcja znajduje się obecnie w muzeum Prado w Madrycie. Ponadto dzieła były wielokrotnie kopiowane oraz wywarły silny wpływ na twórczość m.in. Lucasa van Leyden, Pietra Bruegela Starszego a ponadto, Jana Wellensa de Cocka, Hieronymusa Cocka, Jana Mandyna, Herriego met de Bles, Pietera Huysa i innych.

Hieronim Bosch

Bosch tworzył przede wszystkim na zlecenie Kościoła katolickiego, jak i świeckich notabli. W jego oueuvre przeważa typowa dla późnośredniowiecznego malarstwa tematyka religijna, jednakże już we wczesnej fazie twórczości artysta wprowadza wątki moralizatorskie i elementy fantastyczne. W fazie dojrzałej Bosch używa najwięcej wątków irracjonalnych i tworząc dzieła o skomplikowanej interpretacji. Wówczas namalował kilka tryptyków, z których najsłynniejszy to Ogród ziemskich rozkoszy, przedstawiający raj z Adamem i Ewą wśród fantastycznych zwierząt na lewym panelu, rozkosze ziemskie w części środkowej i piekło z różnorodnymi narzędziami tortur dla grzeszników na panelu prawym. W późnym okresie pojawiają się przedstawienia świętych, m.in. Krzysztofa, Jana Chrzciciela, Jana Ewangelisty.

Hieronim Bosch

W niemalże całym swoim oeuvre, zwłaszcza w okresie dojrzałym i późnym Hieronim Bosch korzystał z licznych motywów fantastycznych, rzeczywistych przedmiotów i przyrody, które mają w różnym stopniu określoną symbolikę. Dzięcioł oznaczał zwycięstwo nad grzechem, puszczyk oznaczał herezję, szczekający pies obmowę. Liściaste drzewa często są interpretowane jako odpowiednik drzew majowych, znanym z wiejskich zabaw wiosennych, na których duchowni wraz z ludem oddawali się rozwiązłości, spróchniałe pnie drzew skutki grzechów. Dzbanki oznaczają żeński organ płciowy; z drugiej strony diabła, który wyłania się z dzbanka podczas sabatu czarownic. Motyw noża kojarzony jest z męskim narządem płciowym. Biały łabędź symbolizuje obecność duszy zmarłego w niebie, jednakże w kontekście dzieł Boscha ptak ten był godłem Bractwa Najświętszej Marii Panny. Co roku na uczcie podawano ciemne mięso pieczonego łabędzia, a artysta w roku 1489 zafundował konfratrom taką uroczystość.

Hieronim Bosch - Kuszenie

Rzadko spotykana u innych malarzy tematyka i mnogość wyjątkowych, charakterystycznych dla Boscha wątków, szczególnie bogactwo demonografii przyczyniły się do rozmaitych przypuszczeń. Poszukiwanie źródeł inspiracji należy rozpatrywać w sposób indywidualny w stosunku do danego obrazu, lub grupy dzieł, w których jest rozmaite natężenie motywów wywodzących się z bezpośrednio z przewrotnej wyobraźni artysty. Spośród hipotez o negatywnym wydźwięku wyróżnia się podejrzenie uprawiania astrologii, alchemii, o sympatię Boscha dla heretyckich ideologii różnych sekt pojawiających się licznie w szesnastowiecznej Holandii, z adamitami na czele. Pojawiły się też przypuszczenia że malował dzieła dla sekty Wolnego Ducha, związanej z osobą Jacoba van Almaengien – wiele motywów i treści zawartych w jego dziełach często odbiegają od wzorców ściśle chrześcijańskich, sięgając do znaków kojarzących się z ludowymi podaniami, judaistycznych czy nawet magicznych. Możliwe też że Bosch zawarł w swoich dziełach tajemnice niezaspokojonej psychiki w sposób silny uderzające na podświadomość malarza, lub też dzieła są rezultatem halucynacjami umysłu twórcy.

Hieronim Basch